Przecinek to, obok kropki, najczęściej stosowany znak interpunkcyjny. Pełni wiele ważnych funkcji. Gdy brakuje go w tekście lub jest w złym miejscu, komunikat może stać się niejednoznaczny lub niezrozumiały. Warto więc zapoznać się z zasadami jego stosowania.

Zdania złożone

W zdaniu złożonym (co najmniej dwa orzeczenia) każde zdanie składowe powinno być wyodrębnione za pomocą spójników, przecinków lub przecinków i spójników.

W wypowiedzeniu złożonym podrzędnie zawsze oddziela się zdanie podrzędne od zdania nadrzędnego. I to bez względu na pozycję części podrzędnej: po zdaniu nadrzędnym, przed zdaniem nadrzędnym, w środku części nadrzędnej.

Zdania podrzędne są najczęściej wprowadzane przez jeden z następujących wyrazów, przed którymi – w większości przypadków – należy wstawić przecinek:  

• aby, acz, aczkolwiek, albowiem, azali, aż, ażeby;
• bo, boć, bowiem, by, byle, byleby;
• chociaż, chociażby, choć, choćby, chybaby, chyba że, co, cokolwiek, czy, czyj;
• dlaczego, dlatego, dlatego że, dokąd, dokądkolwiek, dopiero, dopiero gdy, dopóki;
• gdy, gdyby, gdyż, gdzie, gdziekolwiek;
• ile, ilekolwiek, ilekroć, ile razy, ile że, im, iż, iżby;
• jak, jakby, jak gdyby, jaki, jakikolwiek, jakkolwiek, jako, jakoby, jako że, jakżeby, jeśli, jeśliby, jeżeli, jeżeliby;
• kędy, kiedy, kiedykolwiek, kiedyż, kim, kogo, komu, kto, ktokolwiek, którędy, który;
• ledwie, ledwo;
• mimo iż, mimo że;
• na co, niech, nim;
• odkąd, o ile;
• po co, po czym, podczas gdy, pomimo iż, pomimo że, ponieważ, póki, przy czym;
• skąd, skądkolwiek, skoro;
• tak jak, tylko że, tym bardziej że;
• w miarę jak, wprzód nim, w razie gdyby;
• za co, zaledwie, zanim, zwłaszcza gdy, zwłaszcza jeżeli, zwłaszcza kiedy, zwłaszcza że;
• że, że aż, żeby.

Trzeba jednak zapamiętać, że w języku polskim istnieją także spójniki zestawione, np. z którego, tam gdzie, mimo że, tak aby. Gdy takie zestawienia pojawiają się w zdaniu podrzędnie złożonym, cofamy przecinek przed całe zestawienie, np. Odezwał się człowiek, do którego wczoraj dzwoniłem.

Podsumowując!

Jeśli widzimy, że zdanie jest podrzędnie złożone, możemy być pewni, że prawie zawsze należy zastosować w nim przecinek. Czasem tylko trzeba go odrobinę przesunąć.

Jest jednak jedno ALE…

Jeśli któryś z wyrazów wprowadzających zdanie podrzędne jest częścią utartego zwrotu – przecinka nie stawiamy! Oto kilka najpopularniejszych zwrotów tego rodzaju: kto wie co, gdzie popadnie, leżeć jak ulał, jak z bicza trzasł, po raz nie wiem który, nie wiadomo kiedy, nie wiedzieć po co, uciekać gdzie pieprz rośnie, wiedzieć co w trawie piszczy.

O ile w zdaniach podrzędnie złożonych przecinek występuje w 99% przypadków, o tyle zdania złożone współrzędnie sprawiają już nieco więcej kłopotu. Część z tych zdań wydzielamy przecinkiem, część nie.

Przecinek pojawia się głównie przed spójnikami:

• przeciwstawnymi: a, aczkolwiek, ale, inaczej, jednak, jednakże, lecz, natomiast, przecież, raczej, wszakże, zaś, że;
• wynikowymi: więc, dlatego, toteż, zatem, stąd, wobec tego, skutkiem tego, wskutek tego, i (= więc, toteż), przeto, tedy;
• wyjaśniającymi: czyli, mianowicie, to jest, to znaczy, innymi słowy.

Nie rozdziela się natomiast przecinkiem zdań złożonych współrzędnie połączonych następującymi spójnikami:

• łącznymi: i, oraz, tudzież, i zarazem;
• rozłącznymi: lub, albo, bądź, czy;
• wyłączającymi: ani, ni.

Warto jeszcze zapamiętać, że gdy w zdaniu pojawi się imiesłów przysłówkowy zakończony na -ąc, -szy, wtedy należy wydzielić go (w zależności od tego, czy jest na początku, w środku czy na końcu) jednym lub dwoma przecinkami. Spójrzcie na przykłady:

Jola, napisawszy wiadomość, odłożyła telefon.

Uczniowie, przyszedłszy do szkoły, przywitali się z kolegami.

Proste? Proste!

Wyliczenia

Kolejną grupą, w której przecinek jest niezbędny, są wyliczenia.

Przecinki są potrzebne, kiedy wymieniamy w zdaniu wyrazy tego samego typu, np. rzeczy, czynności, cechy:

• Kupiłam wczoraj kapustę, ogórki, pomidory i ziemniaki.
• Wiosna kojarzy mi się z radością, spokojem, zielenią i kwiatami.
• Każdego dnia gotuję, sprzątam, piorę.

Gdy wymienione składniki nie są równorzędne, nie rozdzielamy ich przecinkami, np. To mój ulubiony czarny sweter (czarny sweter, który jest moim ulubionym).

W razie wątpliwości, czy w danej sytuacji potrzebny jest przecinek, warto zamiast niego wstawić „i”. Jeśli sens zdania pozostaje zachowany, przecinek w tym miejscu jest konieczny.

Powtórzenia

Wyrazy powtarzające się w zdaniu, w tym także spójniki, należy oddzielić od siebie przecinkami:

• Wczoraj było bardzo, bardzo zimno.
• Kiedy byłam mała, chciałam zostać i nauczycielką, i policjantką, i lekarką.
• Dawno, dawno temu, za górami, za lasami…

Wtrącenia i dopowiedzenia

Przecinki z reguły występują pojedynczo, ale zdarzają się sytuacje, kiedy fragment zdania otwarty przecinkiem trzeba także przecinkiem zamknąć. I brak tego drugiego przecinka jest jednym z najczęściej popełnianych błędów.

Dwoma przecinkami wydzielamy typowe wtrącenia, jak: proszę, pamiętam, sądzę, przypuszczam, wiadomo, jak wiadomo, zdaje się, być może, jak widać, np.:

To było, pamiętam, we wtorek.

Powiedz mi, proszę, dlaczego to zrobiłeś.

Wtrącone mogą być również całe zdania: Kot, który co dzień miauczał, był bardzo zaniedbany.

Podobnie sprawa ma się z dopowiedzeniami – wydzielamy je przecinkami, np.

Uwielbiam zupy, zwłaszcza ogórkową.

Na koniec jeszcze kilka bardzo ważnych zasad:

• Jeśli wołacz stoi poza zdaniem, oddziel go przecinkiem (tak samo jak wtrącenie): Panie dyrektorze, wszystko zrobione!; Witaj, Karolino!
• Nigdy nie oddzielaj przecinkiem podmiotu (i grupy podmiotu) od orzeczenia (i grupy orzeczenia). Te dwa człony są ze sobą bardzo mocno powiązane, dlatego nie ma co psuć tej relacji, np. Jedzenie kalorycznych posiłków późnym wieczorem to dość częsta przyczyna problemów z wagą ciała.
• Przecinkiem nie oddzielamy również okoliczników, które otwierają zdanie (np.: bez względu na, dla, dzięki, mimo, po, oprócz, poza, w celu, wobec, w myśl, w odróżnieniu od, w razie, wskutek, z powodu, zgodnie z, w przypadku) – nawet w sytuacjach, gdy są bardzo rozbudowane, np. Po powrocie z wakacji miała znów mnóstwo pracy; Oprócz nagrody pieniężnej zwycięzca odebrał też medal; W przypadku niesprzyjających warunków impreza zostanie odwołana.
• Gdy kończysz wiadomość jedną z form: z poważaniem, pozdrawiam, łączę wyrazy szacunku – to po żadnej z nich także nie wstawiasz przecinka, np. Z poważaniem Anna Kowalska

I to by było na tyle!

W powyższym opracowaniu starałam się zawrzeć najważniejsze zasady dotyczące przecinka. Oczywiście im głębiej w las, tym więcej szczegółów – ale o tym może innym razem.